Stof tot nadenken: inzichten uit Smart Hub Connects

Takeaways Food

Een circulair voedingssysteem

Tessa Avermaete schetste het bredere perspectief op circulariteit in het voedselsysteem. Uiteraard mocht de ladder van Lansink daarbij niet ontbreken. Ze gaf onder meer tekst en uitleg bij de monitor voedselverlies van de Vlaamse Overheid. Vlaanderen moet in 15 jaar tijd, van 2015 tot 2030, 30% reductie van de voedselreststromen realiseren. Dat vergt innovatie, samenwerking én middelen.

Flanders Food

Ward Van de Velde nam ons mee in de werking van Flanders Food. Flanders Food ontwikkelde de Voedselverliesscan, de basis om voedselverwerkende bedrijven te steunen in hun ambities om reststromen in kaart te brengen én te verminderen. Ward legde op een interactieve manier uit dat het valoriseren van nevenstromen complex is en dat er verschillende uitdagingen zijn die moeten worden overwonnen. Deze uitdagingen worden aangepakt in de nieuwe roadmap voor nevenstromen bij Flanders’ Food. Dat het niet bij theorie blijft, mochten we zelf proeven. Ward had immers witloofkroketten mee die het resultaat waren van de samenwerking tussen witloofteler Cools en snackfabrikant Gastronello.

Citribel

Tim Van Vooren ging in op de uitdagingen bij Citribel, dat vooral bekend staat om zijn productie van citroenzuur. Strategische keuzes in China maken echter dat de productie van dat citroenzuur vandaag niet meer rendabel is. Het bedrijf werd gedwongen de blik te verruimen, en vond de oplossing in zijn eigen productieproces. Nevenstromen werden hoofdstromen, en zo zet Citribel vandaag onder meer in op de raffinage van mycelium dat toepassingen kent in de veevoeding, aquacultuur en petfood.

Interactie met het publiek

Circulariteit is voor veel bedrijven in de voedingsindustrie geen ‘nice to have’, wel een must. Dat betekent echter niet dat de transitie van een leiendak loopt. Die obstakels werden ook duidelijk in de dialoog met het publiek. Willem Broekaert (Saamo) start heel binnenkort in Vilvoorde een food hub op, naar analogie met de hub in Boutersem. Zij zoeken nog steeds naar meer bedrijven die met voedseloverschotten zitten. Binnen het project Robin Food worden die overschotten verdeeld én gebruikt voor verwerking tot onder meer soep, appelsap en (courgette)confituur. Stabilisatie van nevenstromen is een kritische stap. Drogen is energie- en kostintensief en moet wel overwogen worden. Citribel heeft zo nog een eiwitrijke, natte fractie die hoogwaardige gevaloriseerd kan worden. Iemand interesse om samen te werken?

Vanuit het publiek komt ook de vraag in welke mate de kennis rond circulariteit doorsijpelt in ons onderwijs. Een eenduidig antwoord moeten we verschuldigd blijven, al stellen we wel vast dat er interesse is vanuit diverse hoeken in het hoger onderwijs. In ons publiek zitten in elk geval experten – Luc De Vuyst (VUB), Anouk Bosmans (UCLL), Maarten Loomans (Odisee Hogeschool), Kurt Gebruers (KU Leuven) en Sofie Celis (Kick, KU Leuven) – die net de link met het (hoger) onderwijs leggen.

Alle goede intenties ten spijt, is er beleidsmatig nog wel wat werk aan de winkel om incoherenties in het beleid weg te werken. Zo merkte Nadia Lapage (FEVIA) op dat het streven naar net zero emissions voor voedingsbedrijven betekent dat het vergisten van reststromen interessanter is dan hogere vormen van valorisatie.

End of Waste

Daarbovenop komt het complexe end-of-waste-verhaal: wie een nevenstroom wil valoriseren tot ingrediënt of voedingsproduct, krijgt vaak te maken met grijze zones in de wetgeving. Is iets nog een ‘afvalstof’ of is het een ‘grondstof’? Die juridische status bepaalt of en hoe het product op de markt mag komen. Dit is niet alleen een technische of hygiënische kwestie, maar ook een administratief en economisch obstakel. Bedrijven worden geconfronteerd met lange procedures, onzekerheid over erkenningen (bv. Novel Food), en verschillen in interpretatie tussen autoriteiten. Zonder duidelijk kader blijft het risico bestaan dat hoogwaardige toepassingen vertragen of afblokken, terwijl laagwaardige valorisatievormen (zoals vergisting) makkelijker toegang krijgen. Dat bemoeilijkt de opschaling van circulaire alternatieven en zorgt ervoor dat het potentieel van hoogwaardige toepassingen niet altijd volledig benut wordt.

Subsidies

Beleidsmakers op alle niveaus erkennen het belang van circulariteit. Die erkenning weerspiegelt zich onder meer in projectoproepen. Dit zijn kanalen die zeker de moeite lonen voor wie met een innovatief idee zit:

Smart Hub Vlaams-Brabant – Smart Hub Vlaams-Brabant ondersteunt elk jaar een aantal innovatieve samenwerkingsprojecten. De steun bedraagt daarbij max 150.000€ per project. Meer info bij Niels De Brier en Pierre Faché.
Circular Biobased Europe Joint Undertaking CBE JU – Oproep voor Europese projecten – deadline 18 sept 25
Cluster 6 – Horizon Europe – Bioeconomy, Natural Resources, Agriculture and Environment

Energie voor de voedingsindustrie

Tiense suiker heeft met zijn ambitieus warmtepomp-project nu al bijgedragen aan het opbouwen van veel kennis binnen het bedrijf en de groep rond deze technologie. De installatie was heel uitdagend (voorzieningen voor brandbare explosieven nodig, ruimtebeslag, verschillende procesintegraties, …) en vergde een grote investering.
Bij Fluvius draait alles rond het beheer en uitbouwen van een solide en toekomstgericht netwerk voor sterk toenemende elektriciteitsvragen. De voedingsindustrie is de sector bij uitstek met een sterk groeiende elektriciteitsvraag en Fluvius treedt graag in interactie om toekomstige investeringen gericht in te zetten. Flexibiliteit is hierbij key. Bij de voedingsbedrijven ziet Flanders' Food de uitdaging vooral om binnen het strikte kader van continue en voedselveilige productie van kwaliteitsproducten, in te zetten op een betaalbare decarbonisatie. Daarvoor wordt een speerpuntoverschrijdend project gevoerd.
Een tiental toehoorders zijn geïnteresseerd in de activiteiten van een Vlaams-Brabantse Energiecoalitie Voeding. Deze coalitie zou nauw samenwerken met Flanders´ Food, Flux50 en Fevia. Deze coalitie zou kunnen inzetten op de uitwisseling van uitdagingen/oplossingen/contacten, inspireren, helpen bij kennisvergaring bv ivm ETS2, helpen bij uitwisseling van warmte op bedrijventerreinen. Eerste samenkomst wordt voorzien in najaar.

Takeaways Creativity

Co-creatie:

Bouwen aan een resilient systeem waar mensen gelukkig zijn, waar er economische meerwaarde wordt gecreëerd en waar er ruimte is voor creativiteit – Robin
We bouwen aan een systeem dat lokaal kapitaal verankert en inzet op duurzaam werkgeluk. Wie deel wil uitmaken van dit collectief moet zich afvragen: wat is mijn intentie, en hoe draagt die bij aan onze missie? - Robin
Het verschil tussen co-creatie en samenwerken: Co-creatie gaat een stap verder dan samenwerken: dankzij effectieve samenwerking kan er co-creatie ontstaan. - Christophe
We groeien om klein te blijven. Dat vraagt om durven loslaten, processen vertrouwen en bouwen op transparante communicatie. Alleen zo blijft de essentie behouden. - Christophe

Takeaways Innovatie

Een goede analyse van de marktomstandigheden is belangrijk bij een projectvoorbereiding. Maar ook de ogen open houden voor opportuniteiten en eventueel bijsturen tijdens de projectvoering is belangrijk.
Een samenwerking is bijzonder sterk als iedereen een graantje meepikt. Dus in innovatieproject is het beter dat de baten bij meerdere actoren zitten.
Bij een project kan, niettegenstaande een nauwkeurige risico analyse en remediëringsmogelijkheden, toch een onvoorziene situatie ontstaan die het project op zijn grondvesten kan raken. Dan is het bijzonder waardevol dat een financierder, in casu de provincie, meedenkt om het project te ´redden´ en aangepaste maar voor de provincie even waardevolle targets te bepalen.

Takeaways Health

Innovatie en kwaliteit gaan hand in hand. Het op de markt brengen van een medical device vereist zorgvuldige planning en tijd, dit kan een aanzienlijke impact hebben maar door vroeg in het proces rekening te houden met regelgeving voorkom je complexe en tijdrovende aanpassingen achteraf.
Een strategische aanpak bespaart tijd en kosten: Door regelgeving in een vroeg stadium te integreren in het ontwikkelingsproces, vermijd je dure herzieningen en versnelt je product de weg naar de markt.

Takeaways Circulariteit

Circulaire samenwerking vraagt om gedeeld inzicht én vertrouwen
Succesvolle samenwerking begint bij het expliciteren van doelen, sterktes en verwachtingen. Maatwerkbedrijven en maakbedrijven moeten elkaar leren begrijpen om echt complementair te worden. (Een cirkel draaien met twee handen van twee verschillende mensen gaat beter als niet één van de 2 de forcing voert.)
De euro’s zitten waar producttype en proces slim op elkaar afgestemd zijn
Bij producten met een korte levensduur zit de waarde in schaal en efficiënte processen. Bij producten met een lange levensduur in het behoud van functionaliteit en waarde. Maatwerkbedrijven kunnen in beide modellen een rendabele rol spelen – mits goede afspraken en data.
Van intentie naar iteratie: begin klein, maar begin samen
Circulaire businessmodellen vragen geen grootse start. Door snel samen te testen, rollen te verhelderen en onzekerheden aan te pakken, groeit de samenwerking stapsgewijs uit tot iets structureels én waardevols.

Takeaways Circulariteit in de zorg

Logistiek en opslag zijn een grote uitdaging als in ziekenhuizen meer circulair gewerkt wil worden. Tot een materiaal wordt opgehaald om (circulair) verwerkt te worden, moet het ter plekke opgeslagen worden. Een mogelijkheid is om hierbij beroep te doen op de Circulaire hubs voor stockage, zoals bvb in Mechelen gebeurt.
De Europese regelgeving rond het gebruik van monomaterialen in verpakking, is een stap in de goede richting. Producenten van zorgmateriaal worden op die manier mee verantwoordelijk gemaakt voor een beperking van het afval en dus betere recyclagemogelijkheden.
In grote organisaties zoals ziekenhuizen is het logistieke aspect van circulair werken zeer uitdagend. Materialen komen van verschillende afdelingen en raken vaak moeilijk verzameld. De uitdaging is om deze logistieke flows van aan de start te ontwerpen met circulaire doeleinden
- lineair denken & werken is voor veel (zorg)organisaties economisch nog steeds veel interessanter en minder tijdsintensief. De kost voor, bijvoorbeeld, afvalverbranding (ipv recyclage/upcycling/...), is nog steeds veel te laag en dus aanlokkelijk.
- pilootprojecten, ondanks niet altijd meteen rendabel zijn extreem belangrijk om aan te tonen dat het toch kàn. Ze kunnen uitgroeien tot voldragen circulaire projecten (zoals bvb. 'de blauwe sterilisatiedoeken' die bij veel ziekenhuizen niet meer weggesmeten worden) maar ook als dat niet gebeurt, bieden ze inspiratie.
Beter aangepaste regelgeving vanuit Vlaanderen m.b.t. afvalbeheer en -ophaling. De huidige regelgeving belemmert vaak projecten en houdt geen rekening met circulaire modellen.

Takeaways Samenwerking met sociale economie

Flexibiliteit als motor van innovatie
Maatwerkbedrijven bieden bedrijven niet alleen extra handen tijdens productiepieken, maar ook slimme hoofden die mee denken in het verfijnen van processen en producten dankzij korte, directe terugkoppelingslijnen. Dat geldt niet alleen zeker voor start ups en scale ups maar ook voor de gevestigde waarde.
Focus op kernactiviteiten door samenwerking
Door operationele taken toe te vertrouwen aan de sociale economie, kunnen bedrijven zich volop concentreren op hun eigen kerntaken en waardecreatie. Samenwerking wordt zo een hefboom voor efficiëntie én kwaliteit. Geen overbodige luxe in tijden van arbeidsmarktkrapte.
Sociale economie lost échte bedrijfsuitdagingen op
Bedrijven kiezen niet uit liefdadigheid voor samenwerking met sociale economie, maar omdat die hen concrete, duurzame oplossingen biedt. De sociale impact is mooi meegenomen, maar nooit het enige motief. Al is het enthousiasme van de doelgroepmedewerkers hartverwarmend.